یکی از عواملی که سبب گسترش اسلام شد ، خلق و خوی پسندیده پیامبر (ص) بود . آن حضرت با همه کس به خوبی و ملایمت رفتار می کرد . با چهره شاد و بشّاش با افراد روبرو می شد . اهل فضل را می پذیرفت . اصولا روش ایشان در مسائل شخصی و خصوصی ، روش ملاطف و همراه با عفو و اغماض بود . قرآن نیز به آن اشاره دارد و می فرماید : «در پرتو مهر خداوندی بود که با این مردم نرمش داشتی . اگر بی انعطاف و دل سخت می بودی ، از پیرامونت پراکنده می شدند ... » .                                                                           

 رفتار اخلاقی پیامبر (ص) با خانواده ی خویش نیز چنان بود که با حفظ مسائل عاطفی خانوادگی ، چه در مورد همسرانش و حتی درباره دختر عزیزش ، فاطمه (س) ، هیچ وقت مصلحت اسلام و اقتضای شریعت را فدای احساسات عاطفی خانوادگی خود نکرد .  پیامبر (ص) نسبت به کودکان مهربان بود . با دادن هدیه ، موجب خوشحالی و شادی آنان می گشت و توصیه می فرمود : « به کودکان احترام بگذارید و آنان را تحقیر نکنید . » جوانان را با توجه به صفای باطن خویش درک می کرد و در تقسیم پست ها و مسئولیت ها آنان را مقدّم می داشت : معروف است که می فرمود : « به سراغ جوانان بروید ، پیش از آنکه گمرا هان ،  آنان را به بیراهه بکشند  .

نسبت به بردگان مهربان بود و در کارها به آنها کمک می کرد . تا توانست برای آزادی بردگان کوشش کرد و شغل برده فروشی را مورد نکوهش قرار داد . در معاشرت با مردم گشاده رو بود . در مجالس در میان حاضران طوری می نشست که اگر تازه واردی  وارد مجلس می شد ، پیامبر را نمی شناخت ، می پرسید تا پیامبر را به او نشان می دادند .                                                      

در صداقت و امانتداری به درجه ای رسید که او را « محمد امین » نامیدند . شرکت حضرت در پیمان جوانمردی نشانه ای کامل از علاقه رسول خدا (ص) به حفظ حقوق دیگران به ویژه مظلومان است . پیامبر (ص) از انتقام جویی و کینه ورزی به دور بود . زن یهودی که هر روز در مسیر پیامبر خاک و خاشاک می ریخت ، مریض شد و حضرت به عیادتش رفت . پس از فتح مکه کسانی را که در طول 20 سال گذشته او را  اذیت کرده بودند ، بخشید و توبه قاتل عموی خویش را پذیرفت . پیامبر (ص) با الگو گرفتن از رحمت و رأفت به جامعه بشری آموخت : « آن که انتقام می گیرد یک روز خوشحال است و آن که می بخشد ، یک عمر».